Lotos

Zintegrowany Raport Roczny 2014

Wpływ społeczny

W 2014 r. przeprowadziliśmy obszerne badania, których celem było zaangażowanie interesariuszy w dokonanie oceny efektywności i skuteczności działań podejmowanych przez Grupę Kapitałową LOTOS w ramach obowiązującej strategii społecznej odpowiedzialności biznesu. Badaniami objęliśmy mieszkańców i przedsiębiorców w kluczowych dla naszej działalności regionach, tj. na terenie Jasła i Czechowic-Dziedzic na południu kraju oraz województwa pomorskiego na północy. 

Zakres terytorialny badania
Kluczowi interesariusze Grupy Kapitałowej LOTOS
Otoczenie wewnętrzne Otoczenie społeczne Otoczenie rynkowe
Pracownicy  Społeczności lokalne  Wykonawcy i podwykonawcy 
Spółki grupy kapitałowej Organizacje pozarządowe Dostawcy 
Organizacje związkowe Jednostki samorządu terytorialnego  Odbiorcy i klienci 
Rada Pracowników Administracja rządowa Partnerzy biznesowi
  Instytuty naukowo-badawcze i ośrodki edukacyjne  Firmy konkurencyjne
  Organizacje pracodawców Organizacje branżowe i instytucje międzynarodowe
  Media Organizacje kontrolne i monitorujące
  Środowisko przyrodnicze Uczestnicy rynku kapitałowego 

(zobacz więcej)

Opinie o marce LOTOS, bezpośrednio związane z misją społecznego zaangażowania firmy, osiągnęły wyższe notowania niż w 2013 r. Na pytania dotyczące postrzegania społecznego i środowiskowego wymiaru zaangażowania Grupy LOTOS 83% badanych mieszkańców Jasła, 76% mieszkańców Czechowic-Dziedzic oraz 74% mieszkańców Pomorza odpowiedziało twierdząco. W każdej z grup interesariuszy zanotowaliśmy ponad 10% wzrost pozytywnych wskazań w stosunku do poprzedniego roku.  

Programy społeczne oraz na rzecz ochrony środowiska

Znajomość realizowanych przez nas programów ukierunkowanych na ochronę środowiska wzrosła w stosunku do lat ubiegłych, co oznacza, iż działania koncernu w tym obszarze zostały zauważone i docenione przez mieszkańców regionów, na rzecz których w największym stopniu są one podejmowane.

Rozpoznawalność działań prowadzonych przez Grupę LOTOS

Konsultacjom z interesariuszami poddaliśmy szeroką znajomość działań z obszaru CSR podejmowanych przez Grupę LOTOS. W stosunku do 2013 r. dostrzegany jest zdecydowany wzrost świadomości mieszkańców województwa pomorskiego, Jasła oraz Czechowic-Dziedzic w kontekście kluczowych programów społecznych mieszczących się w obszarach działania na rzecz społeczności lokalnej (wzrost średnio o 10% w każdej z badanych grup). Widoczny jest również wzrost w obszarze rozwoju edukacji.

Wpływ sąsiedztwa zakładów na jakość życia

W ocenie sąsiedztwa zakładów produkcyjnych Grupy Kapitałowej LOTOS w 2014 r. odnotowaliśmy zwiększenie negatywnego wpływu, jaki odczuwają mieszkańcy. Wyniki te stanowią dla nas wyzwanie do dalszych działań na rzecz społeczności lokalnych oraz edukacji dotyczącej realnego, minimalizowanego wpływu naszej działalności produkcyjnej na jakość ich życia.

Spośród wszystkich badanych grup zdecydowanie najmniejszą świadomość podejmowanych przez LOTOS działań CSR deklarują mieszkańcy bezpośrednich okolic naszych zakładów. Wynik ten utrzymuje się od 2011 r. Interesariusze ci postrzegają LOTOS częściej w kontekście uciążliwości związanych z mieszkaniem w okolicy dużego zakładu. Wśród ogółu mieszkańców poszczególnych regionów wzrosła natomiast znajomość podejmowanych przez nas działań na rzecz społeczności lokalnej oraz środowiska naturalnego.

Mimo że działalność zakładów prowadzonych przez spółki Grupy Kapitałowej LOTOS nie wywiera istotnego negatywnego wpływu na środowisko i społeczność lokalną, nieustannie prowadzimy działania, które ograniczają nasze ogólne oddziaływanie i zapewniają szybkie reagowanie w razie wystąpienia incydentów. Wszystkie spółki posiadają też niezbędne zezwolenia z zakresu ochrony środowiska i z dużym wyprzedzeniem spełniają wyznaczone w nich warunki. W naszej firmie działa specjalnie przeszkolona grupa ratownictwa chemicznego, która pozostaje w gotowości na wypadek różnego rodzaju zdarzeń z udziałem substancji chemicznych. Jesteśmy też w ciągłym kontakcie z odpowiednimi urzędami, przedstawicielami obiektów użyteczności publicznej i osobami reprezentującymi naszych sąsiadów, udzielając im odpowiednich informacji w przypadku zdarzeń, które w jakikolwiek sposób mogą mieć negatywny wpływ na otoczenie – zarówno tych zaplanowanych, jak i niespodziewanych. Reagujemy też na każde zgłoszenie z zewnątrz związane z występującymi uciążliwościami (np. zapachowymi lub hałasem), których przyczyną mogły być nasze zakłady. Zawsze przeprowadzamy wizję lokalną terenu, którego dotyczy zgłoszenie i szukamy przyczyn uciążliwości, informując na bieżąco zgłaszającego o postępach prac. W przypadku, gdy zgłoszenie okaże się zasadne, podejmujemy niezbędne działania, aby usunąć źródło problemu lub przynajmniej zminimalizować jego oddziaływanie.

W 2014 r. zakończyliśmy prace związane z oceną oddziaływania na środowisko dla kompleksu przerobu ciężkich pozostałości po destylacji ropy naftowej, którego uruchomienie w naszej rafinerii w Gdańsku planujemy na 2018 r. Procedura w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia wymagała zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. W celu uzyskania nałożonych ustawą opinii i uzgodnień do raportu o oddziaływaniu na środowisko od wszystkich grup interesariuszy przeprowadziliśmy serię konsultacji społecznych z naszymi sąsiadami, urzędnikami i przedstawicielami otaczających nas przedsiębiorstw.

W styczniu 2015 r. przeprowadziliśmy także konsultacje wśród kluczowych partnerów, z którymi realizujemy programy i akcje społeczne. Dotyczyły one poziomu zadowolenia z prowadzonego dialogu, częstotliwości spotkań, jasnej i częstej komunikacji. Ponad 30 interesariuszy, wśród których znaleźli się przedstawiciele organizacji pozarządowych, samorządów, uczelni oraz instytucji kultury, w większości (93%) ocenili poziom komunikacji i przepływu informacji we współpracy z Grupą LOTOS jako bardzo dobry. Uzyskaliśmy również blisko 100% odpowiedzi pozytywnych na pytanie o ocenę wywiązania się przez nas z poczynionych ustaleń i zobowiązań dotyczących warunków współpracy w 2014 r.

Satysfakcja klientów

Zgodnie ze strategią społecznej odpowiedzialności biznesu naszym kluczowym celem jest zbudowanie trwałych relacji z klientami - poprzez koncentrację na zrozumieniu ich potrzeb oraz zapewnieniu im wysokiej jakości i bezpieczeństwa produktów - mierzonych poziomem satysfakcji klientów w obszarze współpracy ze spółkami segmentu handlowego Grupy Kapitałowej LOTOS. Monitorowaniu postępów w tym zakresie służą regularnie przeprowadzane badania.  Ich zakres obejmuje m.in. czynniki wyboru dostawcy, współpracę z personelem, jego dostępność i kompetencje, jakość i dostępność produktów, czas reakcji na zapytania ofertowe, poziom cen na tle innych firm oraz wizerunek.

Badania opinii i satysfakcji klientów Grupy Kapitałowej LOTOS
Spółka Częstotliwość badania (liczba / rok) Segmenty klientów
Grupa LOTOS 1 B2B
LOTOS Asfalt 1 B2B – asfalt i ciężki olej opałowy
LOTOS Kolej 2 Grupa Kapitałowa LOTOS, firmy spedycyjne, odbiorcy bezpośredni 
LOTOS Oil 1 B2B
LOTOS Paliwa 1 B2B

W większości spółek segmentu handlowego badanie satysfakcji ma charakter wywiadu internetowego (CAWI). Analiza wyników opiera się na metodyce TRI*M firmy TNS Polska. TRI*M Index to syntetyczna miara satysfakcji i lojalności klientów. Pytania wchodzące w skład TRI*M Index to: ogólna ocena, prawdopodobieństwo polecenia, prawdopodobieństwo ponownego wyboru/skorzystania oraz przewaga konkurencyjna. TRI*M Index jest wskaźnikiem mierzącym poziom retencji klientów. Im wyższa wartość Indeksu, tym bardziej klienci są przywiązani do marki.

Ocena zadowolenia klientów ze współpracy w 2014 r. została wyrażona wartością TRI*M Index, który kształtuje się na poziomie 75, co świadczy o wysokim poziomie satysfakcji. Wynik ten jest minimalnie wyższy od osiągniętego w 2013 r.

TRI*M Index
wykres  TRI*M Index

* Zagregowany wskaźnik dla Grupy Kapitałowej LOTOS powstał w oparciu o wskaźniki poszczególnych spółek i skorygowany o liczbę ich klientów.

Schemat wskaźników TRI*M Index

W 2014 r. wskaźnik relacji i lojalności klientów Grupy LOTOS wskazał na wysoki stopień zadowolenia. W porównaniu do poprzednich lat wzrosła skłonność do rekomendacji usług Spółki i obecnie 84% osób zdecydowanie poleciłoby tę współpracę innym kontrahentom. Dodatkowo większy odsetek klientów deklaruje, że zdecydowanie wybrałby ponownie Grupę LOTOS na swojego dostawcę. Klientów cechuje bardzo wysoka lojalność i przywiązanie do marki. Tym samym zmalał odsetek kontrahentów kierujących się w swoich wyborach głównie ceną.

Tegoroczny pomiar badania klientów LOTOS Asfalt został poszerzony o próbę klientów zagranicznych. Dodatkowo odsetek osób, które wzięły udział w badaniu wzrósł niemal czterokrotnie. Obecnie, wskaźnik satysfakcji i lojalności TRI*M wskazuje na wysoki poziom zadowolenia klientów ze współpracy z LOTOS Asfalt i wynosi 77, co daje wynik wyższy niż w 2013 r. o 3 p.p. Klienci są zadowoleni oraz lojalni. Niemal połowa z nich to osoby emocjonalnie związane z marką. O wysokim poziomie lojalności świadczy także fakt, że większość klientów zarówno poleciłoby współpracę z LOTOS Asfalt swoim partnerom biznesowym, jak i ponownie wybrałaby spółkę na swojego dostawcę. Według klientów największym atutem LOTOS Asfalt jest terminowość dostaw. Dodatkowo to firma pewna i godna zaufania (ocena 8,8/10), która ma kompleksową ofertę (8,5/10) i traktuje klientów uczciwie (8,4/10). Dodatkowo klienci postrzegają spółkę, jako firmę dbającą o ekologię i ochronę środowiska. 

Badania satysfakcji klientów LOTOS Oil były prowadzone w dwóch podstawowych obszarach aktywności spółki, tj. sprzedaży pośredniej i bezpośredniej. Analiza tegorocznego poziomu wskaźnika TRI*M wskazuje, że klienci LOTOS Oil wykazują wysoki poziom satysfakcji i relacji. Wysoko kształtuje się wynik zarówno dla sprzedaży bezpośredniej, jak i pośredniej. Wszystkie wskaźniki TRI*M (ogólne i w podziale na kanały sprzedaży) są wyższe w odniesieniu do 2013 r. O wyższym poziomie lojalności klientów LOTOS Oil świadczy wzrost liczby tych, którzy zdecydowanie rekomendowaliby współpracę z firmą innym podmiotom (wzrost o 13% do 53%) oraz deklarujących, że zdecydowanie wybraliby ponownie spółkę na swojego dostawcę. LOTOS Oil dostarcza produkty o wysokiej jakości. Klienci są również bardzo zadowoleni z dostępności towaru. Pozytywnie oceniany jest także wizerunek spółki.

Przeprowadzone badania klientów instytucjonalnych LOTOS Paliwa wykazały znaczne polepszenie obsługi klientów. Obserwowany jest duży wzrost ocen niemal wszystkich wymiarów obsługi, a dodatkowo wynik jest wyższy w porównaniu z klientami konkurencji. Klienci wykazujący wysoki poziom zadowolenia ze współpracy, stanowią grupę przywiązaną do marki i są skłonni do polecenia współpracy innym kontrahentom. Ponadto klienci wykazują zadowolenie w zakresie zgodności dostaw z zamówieniem, dostępności paliwa oraz jasności informacji zawartych na fakturach.

Badania opinii klientów indywidualnych, w tym pomiaru znajomości marek paliwowych i korzystania zarówno ze stacji paliw, jak i paliw wzbogaconych przeprowadzone w 2014 r. przez LOTOS Paliwa zostały wykonane techniką pomiaru OMNIBUS. Z przeprowadzonych badań wynika, że znajomość marki LOTOS utrzymuje się na podobnym poziomie do 2013 r.  +/-5% w stosunku do głównych koncernów paliwowych, posiadających zbliżoną liczbę stacji paliw. Nadal odnotowywana jest tendencja wzrostowa znajomości marki LOTOS Optima, a korzystanie ze stacji w segmencie ekonomicznym utrzymuje się na stabilnym poziomie. Stopień znajomości, jak i korzystania z paliwa wzbogacanego Dynamic jest niezmienny w stosunku do 2013 r.

Dla LOTOS Kolej najwyższa jakość świadczonych usług przewozowych ma kluczowe znaczenie. Na poziom zadowolenia klientów wpływają głównie: wyspecjalizowana kadra, terminowa realizacja i przewidywalność dostaw, jakość obsługi, aktualne i wiarygodne informacje o stanie przesyłki, zorientowanie na zaspokojenie potrzeb kontrahenta, elastyczne i dopasowane do potrzeb klienta warunki ofert handlowych.

Informacje o satysfakcji klienta pracownicy spółki uzyskują podczas bezpośrednich kontaktów. Jako dodatkowy element monitoringu satysfakcji wprowadzono system oceny współpracy oparty na badaniach ankietowych. Uzyskane wyniki podlegają analizie podczas corocznego przeglądu Zintegrowanego Systemu Zarządzania funkcjonującego w firmie.

W 2014 r. wprowadzono nową formę ankiety badania satysfakcji klienta, bardziej systematyzując i porządkując poszczególne zagadnienia związane z działalnością spółki. W ogólnej ocenie LOTOS Kolej otrzymała ocenę 8,55 (dobrze - bardzo dobrze). W poszczególnych obszarach oceny kształtowały się następująco: usługi przewozowe 8,69; obsługa handlowa 8,34; tabor, serwis techniczny 8,64. W badaniu uczestniczyło 12 klientów.

Wyniki wskazują, iż mimo problemów związanych ze średnią prędkością handlową i licznymi zamknięciami na trasach kolejowych w Polsce, jakość usług jest wciąż mocną stroną spółki. Elastyczność, dostosowanie do potrzeb klienta, uzgadnianie harmonogramów i zakres usług są atutami, za którymi idą dobre relacje z kontrahentami, powiększanie zamówień i pozytywna opinia na rynku. W latach 2013-2014 LOTOS Kolej przejęła wiele przewozów realizowanych wcześniej przez innych przewoźników, mimo że poziom cen za usługi spółki był wyższy niż u konkurentów. Kluczowym aspektem jest utrzymanie wysokiej jakości usług oraz terminowości dostaw. Mocną stroną spółki jest dostępność i jakość taboru.  

Społeczny wymiar działalności

W minionym roku zrealizowaliśmy szereg działań służących rozwojowi lokalnych społeczności oraz przedsiębiorczości w bliskości zakładów Grupy Kapitałowej LOTOS. Mają one charakter programowy i są systematycznie prowadzone już od kilku lat. Dzięki temu, że są zgodne z obszarami naszych kompetencji, wyznaczonymi w toku konsultacji z interesariuszami, mają szanse w sposób realny przyczynić się do poprawy sytuacji w ważnych dla lokalnych społeczności dziedzinach życia. 

Rok 2014 był:

  • przełomowy pod względem liczby zrealizowanych programów i akcji społecznych oraz działań podjętych w modelu współpracy międzysektorowej z uwzględnieniem współdziałania z podmiotami ekonomii społecznej oraz ośrodkami dydaktycznymi i naukowymi;
  • okresem podejmowania przez nas inicjatyw służących budowaniu odpowiedzialnego łańcucha dostaw;
  • ważny dla umacniania reputacji LOTOSU, jako marki społecznie odpowiedzialnej.

Bezpieczeństwo w ruchu drogowym

Zaangażowanie w poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym od zawsze było jednym z najważniejszych elementów strategii społecznej odpowiedzialności Grupy Kapitałowej LOTOS. 

Logo programu
Problem społeczny

Polska należy do czołówki krajów o największym zagrożeniu wypadkami w ruchu drogowym. W ubiegłym roku odnotowano blisko 3,5 tys. wypadków z udziałem dzieci do lat 14, w których było blisko 3,9 tys. ofiar, w tym 90 śmiertelnych. W 72% wszystkich zdarzeń uczestniczyli pasażerowie do 6. roku życia, którzy jednocześnie stanowią aż 58% ofiar spośród wszystkich dzieci poszkodowanych w wypadkach. Badania prowadzone przez instytuty badawcze, jak również kontrole prowadzone przez Policję, wskazują na duże nieprawidłowości w poprawności zapinania pasów bezpieczeństwa czy przewożeniu dzieci w fotelikach ochronnych. 

Partnerzy

Partnerami społecznymi programu „LOTOS - Mistrzowie w pasach” są: Krajowe Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego oraz portal fotelik.info. Patronat nad programem objęli: Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, Pomorski Komendant Wojewódzki Policji, Wojewoda Pomorski, Instytut Transportu Samochodowego, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego.

Cel 

Program „LOTOS - Mistrzowie w pasach” ma określać i utrwalać dobre nawyki odpowiedniego zapinania pasów bezpieczeństwa oraz przypominać o tym, jak ważne dla życia dziecka jest przewożenie go w dobrze zamontowanym foteliku. Poprzez działania prewencyjne i edukacyjne chcemy zainteresować nim wszystkich użytkowników samochodów – zarówno kierowców, jak i pasażerów. 

Działania

Pilotażowa edycja tego programu, przeprowadzona w 2014 r. na terenie Pomorza, pokazała jak potrzebna jest ta inicjatywa. Świadczą o tym przede wszystkim inspekcje przeprowadzone w tak zwanych pit-stopach, które postawiliśmy m.in. przy wybranych stacjach paliw LOTOS. Ponad 70% osób, które skorzystały z porad ekspertów, miało źle zapięte pasy bezpieczeństwa. Dodatkowo, przeprowadziliśmy szereg seminariów. Dzięki temu blisko 4 tys. osób dowiedziało się, jak prawidłowo zapinać pasy oraz właściwie dobierać i montować foteliki. Postanowiliśmy też dotrzeć do najmłodszych pasażerów. W ogłoszonym przez nas konkursie plastycznym na projekt znaku drogowego „Zapnij pasy” udział wzięło 2,2 tys. uczniów z ponad 100 szkół.  

Wyrównywanie różnic społecznych i przeciwdziałanie wykluczeniu

Wyrównywanie różnic społecznych oraz przeciwdziałanie wykluczeniu, szczególnie wśród dzieci i młodzieży, to zagadnienie, któremu od lat poświęcamy uwagę. 

Program „Dobry Sąsiad”

Cel

Poczuwamy się do odpowiedzialności za los dzieci i młodzieży wychowujących się w bezpośredniej bliskości naszych zakładów, zwłaszcza rafinerii w Gdańsku. Celem programu jest niwelowanie różnic społecznych, przeciwdziałanie wykluczeniu, aktywizacja i integracja lokalnych społeczności oraz wspomaganie edukacji najmłodszych poprzez umożliwienie równego dostępu do niej.

Wybrane działania
Naukowy Dzień Dziecka

W 2014 r. w sąsiadującej z rafinerią w Gdańsku dzielnicy Przeróbka zorganizowaliśmy rodzinny festyn pn. „Naukowy Dzień Dziecka”. Tematyka wydarzenia była związana z eksperymentami, nowymi technologiami oraz przybliżała procesy zachodzące podczas przerobu ropy naftowej w rafinerii. W wydarzeniu uczestniczyło ok. tysiąc osób. 

Partnerzy

W realizację wydarzenia włączyła się spółka LOTOS Lab, Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 2 w Gdańsku, koszykarze z LOTOS Trefl oraz Szkoła Podstawowa nr 11 na gdańskiej Przeróbce. 

Wyniki

Niemal wszyscy uczestniczący w wydarzeniu rodzice, nauczyciele i mieszańcy okolicznych dzielnic (95%) wyrazili ogólne zadowolenie z jego jakości. 88% przyznało, że Grupa LOTOS dba o najbliższe otoczenie, a 80%, że wydarzenie odpowiada potrzebom i oczekiwaniom społecznym.

Wsparcie potrzebujących

W ramach programu „Dobry Sąsiad” współpracujemy z organizacjami pozarządowymi, które w naszym najbliższym sąsiedztwie działają na rzecz ludzi potrzebujących, w tym przede wszystkim dzieci i młodzieży. Do kluczowych projektów zrealizowanych w 2014 r. w tym zakresie należały nasze działania na rzecz podopiecznych projektu „Osiedle Sitowie”.

Dobra praktyka

„Osiedle Sitowie” to program realizowany w położonej niedaleko od rafinerii Grupy LOTOS gdańskiej dzielnicy Rudniki. Polega na kompleksowym wsparciu w aktywizacji społecznej i zawodowej oraz na zapewnieniu pobytu ponad 40 osobom wykluczonym społecznie z powodu czasowej niezdolności do pracy, utraty środków do życia, trudności w dostosowaniu się do społeczeństwa oraz niepełnosprawności. Mieszkańcami Osiedla są bezdomne matki z dziećmi, usamodzielniająca się młodzież opuszczająca ośrodki opiekuńczo-wychowawcze oraz osoby z zaburzeniami psychicznymi. Projekt realizowany jest przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie (MOPR) w Gdańsku we współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób wykluczonych społecznie. Każda z organizacji zatrudnia koordynatora, który nadzoruje daną grupę osób. Celem nadrzędnym projektu jest przygotowanie w ciągu 2 lat jego uczestników do samodzielnego życia, stworzenia im miejsc pracy zarówno w podmiotach ekonomii społecznej, jak i na otwartym rynku pracy. 

Grupa LOTOS włączyła się w program w 2013 r. nie tylko poprzez przekazywanie darowizn rzeczowych (używany sprzęt komputerowy), czy darowizn pieniężnych na finansowanie letniego wypoczynku dla dzieci będących pod opieką projektu, ale przywróciła 5 osób pozostających trwale bezrobotnymi na rynek pracy poprzez współpracę z firmą Ambra (podwykonawca Grupy LOTOS, który od lat zajmuje się kompleksowym utrzymaniem porządku na terenie Grupy Kapitałowej LOTOS) oraz z koordynatorami Osiedla.

Karta Dużej Rodziny

Karta Dużej Rodziny

Staramy się wspierać osoby o niskich dochodach poprzez zwiększanie dostępności swoich produktów dla uboższej części społeczeństwa. Jednym z działań podjętych w 2014 r. było przystąpienie do rządowego programu Karta Dużej Rodziny. To pierwszy ogólnopolski projekt wspierający duże rodziny. Dzięki współpracy rządu oraz firm i instytucji każda rodzina z co najmniej trójką dzieci może korzystać ze zniżek i ulg przygotowanych specjalnie dla nich. Dzięki zaangażowaniu sieci stacji paliw LOTOS w tę inicjatywę możemy zaoferować prawie 630 tys. wielodzietnych rodzin w Polsce, wśród których liczną grupę stanowią użytkownicy samochodów, wysokiej jakości produkty i usługi w atrakcyjnych cenach.  

Inwestycje prospołeczne

Wspieramy inicjatywy służące poprawie jakości życia społeczności, z którymi sąsiadujemy. Wybór projektów jest zazwyczaj poprzedzony konsultacjami z władzami samorządowymi lub partnerami społecznymi.  

Przekazane przez nas w 2014 r. środki zostały zainwestowane m.in. w sprzęt medyczny dla instytucji zdrowia publicznego, sprzęt niezbędny do prowadzenia działań związanych z ochroną środowiska i ekologią, sprzęt dydaktyczny do szkół, inwestycje mające na celu poprawę bezpieczeństwa mieszkańców oraz bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Inwestycje te były działaniami pro publico bono.

Zaangażowanie Grupy Kapitałowej LOTOS w 2014 r. w inicjatywy służące rozwojowi lokalnych społeczności
Lp. Podmiot Miejscowość Cel wsparcia
1 Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego Gdańsk Dofinansowanie działań statutowych związanych z celami badawczymi
2 Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytut Zoologii PAN Gdańsk Dofinansowanie działań statutowych, w tym zakup materiałów dydaktycznych do celów edukacyjnych 
3 Stowarzyszenie Przyjaciół Wyspy Sobieszewskiej Gdańsk  Dofinansowanie kosztów zakupu infrastruktury sportowo-rekreacyjnej
4 Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Gdańsk Zakup sprzętu medycznego
5 Copernicus Sp. z o.o. Gdańsk Zakup sprzętu medycznego
6 Spółdzielnia Mieszkaniowa Długie Ogrody Gdańsk Dofinansowanie kosztów zakupu i montażu platformy do transportu osób niepełnosprawnych
7 Fundacja z pompą – pomóż dzieciom z białaczką Gdańsk Zakup sprzętu medycznego
8 Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 2 w Gdańsku Gdańsk Zakup sprzętu dydaktycznego
9 Fundacja Bezpieczni w Ruchu Drogowym Gdańsk Zakup specjalistycznego wyposażenia
10 Fundacja innowacji Społecznej Gdańsk Zakup wyposażenia do hostelu w ramach projektu ekonomii społecznej
11 Szkoła Podstawowa nr 29 Bielsko-Biała Zakup sprzętu dydaktycznego
12 Publiczne Gimnazjum nr 1 Czechowice-Dziedzice Zakup sprzętu dydaktycznego
13 Publiczne Gimnazjum w Przejazdowie Przejazdowo Dofinansowanie kosztów remontu infrastruktury szkolnej
14 Fundacja Dla Dzieci Niepełnosprawnych „Nadzieja” Słupsk Zakup wyposażenia do prowadzenia zajęć terapeutycznych
15 Ochotnicza Straż Pożarna Szymbark Zakup specjalistycznego wyposażenia

Budowa kapitału intelektualnego

Z uwagi na specyfikę naszej działalności i istotną rolę, jaką odgrywamy w budowaniu bezpieczeństwa energetycznego kraju, dzielimy się wiedzą i doświadczeniem ze studentami, dając tym samym wyraz troski o przyszłość kolejnych pokoleń specjalistów w branży.  Projekty w tym zakresie realizujemy w ok. 40% miejsc prowadzenia naszej działalności w ramach grupy kapitałowej.  

Od 2013 r. realizujemy projekt pod wspólną nazwą „Zdolni z LOTOSEM”, w którego skład wchodzą dwa programy realizowane w województwie pomorskim („Zdolni z Pomorza”) oraz powiecie jasielskim („Jasielska Liga Naukowa z LOTOSEM”).

„Jasielska Liga Naukowa z LOTOSEM” to wyjątkowy w skali kraju projekt edukacyjny, którego celem jest wyłonienie najzdolniejszych uczniów i umożliwienie im rozwijania swoich talentów. Dzięki Lidze uczniowie samodzielnie poszukują odpowiedzi na postawione wcześniej pytania poprzez szereg działań naukowo-badawczych prowadzonych pod kierunkiem nauczycieli, a ich prace ocenia zespół ekspertów i autorytetów naukowych. Do „Jasielskiej Ligii Naukowej z LOTOSEM” w roku szkolnym 2013/2014 przystąpiło 248 uczniów z 10 jasielskich szkół podstawowych i 5 gimnazjów, 8 przedszkoli miejskich, 496 rodziców oraz 45 nauczycieli, którzy zgłosili w sumie 93 projektów badawczych.

Celem programu „Zdolni z Pomorza” jest wsparcie nauczycieli oraz niemal 1,2 tys. uczniów województwa pomorskiego, którzy posiadają wybitne uzdolnienia w zakresie matematyki, fizyki i informatyki, poprzez zapewnienie im możliwości wszechstronnego rozwoju. Uczniowie uczestniczą m.in. w zajęciach pozaszkolnych, spotkaniach na uczelniach oraz w parkach naukowo-technologicznych, biorą udział w konkursach czy ligach zadaniowych. Najwybitniejsi objęci są opieką mentorską ze strony kadry naukowej szkół wyższych. W ramach projektu realizowane były w 2014 r. m.in. takie działania, jak letni obóz naukowy, zajęcia pozalekcyjne, doskonalenie nauczycieli, opieka mentorska czy spotkania akademickie.

Elementem naszej współpracy z uczelniami są bezpłatne praktyki oraz staże standardowe i wakacyjne. W ich trakcie studenci mogą pogłębiać wiedzę pod opieką patrona – specjalisty z danej dziedziny. W 2014 r. kontynuowaliśmy współpracę z takimi uczelniami, jak Politechnika Gdańska, Uniwersytet Gdański, Akademia Górniczo-Hutnicza, Akademia Ekonomiczna w Krakowie i Politechnika Krakowska. Wydziały, z którymi najczęściej współpracowaliśmy z uwagi na profili działania firmy, to: Wydział Chemiczny, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Wydział Elektrotechniki i Automatyki, Wydział Elektryczny, Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki, Wydział Mechaniczny, a także Finanse i Rachunkowość. 

W latach 2012-2014 zorganizowaliśmy 512 praktyk i staży. Odbyły się one głównie w spółkach: Grupa LOTOS, LOTOS Petrobaltic, LOTOS Serwis, LOTOS Lab, a także LOTOS Oil, LOTOS Kolej i LOTOS Asfalt. 

Praktyki i staże w Grupie
Kapitałowej LOTOS  
2012 r. 2013 r. 2014 r.
PRAKTYKI STUDENCKIE 135 145 131
STAŻE REALIZOWANE POZA PROGRAMAMI 8 16 15
GRASZ O STAŻ - - 3
WAKACYJNY STAŻ 12 20 23
AKADEMIA ENERGII - 2 2
RAZEM 155 183 174

W latach 2011-2013 ufundowaliśmy stypendia naukowe oraz nagrody studentom i doktorantom Politechniki Gdańskiej i Akademii Górniczo-Hutniczej w łącznej wysokości 195 tys. zł.

Współpracujemy ze szkołami zawodowymi oraz organizacjami studenckimi i naukowymi w celu rozwoju kształcenia na kierunkach technicznych oraz wsparcia młodych ludzi w wejściu na rynek pracy. Działania zrealizowane w tym zakresie w 2014 r. to m.in.:

  • program stażowy Grupy LOTOS z Fundacją Gospodarki i Administracji Publicznej (GAP) przy Katedrze Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie; 
  • objęcie przez LOTOS Serwis patronatem klasy automatyka przemysłowa w Zespole Szkół Łączności w Gdańsku;  
  • objęcie patronatem LOTOS Kolej klas kształcących uczniów na kierunku technik transportu kolejowego w Technikum nr 3 w Zespole Szkół im. Kazimierza Kałużewskiego i Juliusza Sylli w Zduńskiej Woli;
  • współpraca Grupy LOTOS z Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 2 w Gdańsku.
Dobra praktyka

Grupa LOTOS w ramach współpracy z Kaszubskim Uniwersytetem Ludowym przeprowadziła w 2014 r. warsztat „Jak poradzić sobie na rynku pracy? Tajemnice rekrutacji”, adresowany do uczestników projektu „Mój cel – praca”. Celem projektu było podniesienie poziomu aktywności zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia w wieku do 30 lat, głównie z powiatu kartuskiego i kościerskiego. 

Wizyta umożliwiła przedstawienie Spółki jako pracodawcy, przybliżenie kultury pracy w firmie oraz wymagań stawianych kandydatom do pracy. Warsztat stał się dla uczestników okazją do zdobycia wiedzy na temat rekrutacji - na co warto zwrócić uwagę, czytając ofertę pracy, jak napisać CV i list motywacyjny, jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. Uczestnicy warsztatów wzięli udział w ciekawych ćwiczeniach, a w trakcie dyskusji  chętnie dzielili się swoimi doświadczeniami i problemami, z jakimi spotykają się w poszukiwaniu pracy. Wiedza ta pomoże im odnaleźć się na rynku pracy.

(zobacz więcej)

 

Festiwal E(x)plory logo

Festiwal E(x)plory

Cel

Ogólnopolski Festiwal E(x)plory to program rozwijający innowacje naukowe, kreatywność i ciekawość świata. Przedsięwzięcie popularyzuje osiągnięcia nauki wśród dzieci i młodzieży, odpowiadając jednocześnie na współczesne wyzwania, jakimi m.in. jest potrzeba rozwoju innowacji i zapewnienie kadr w przyszłości.

Działania

W 2014 r. Grupa LOTOS była mecenasem festiwalu, w ramach którego odbyły się m.in. konkurs dla młodych naukowców, targi technologiczne, pokazy projektów technologicznych, warsztaty dla uczniów i nauczycieli, wykłady dla świata nauki i biznesu oraz konferencje naukowe. Festiwal wpływa na rozwój polskiej nauki oraz stymuluje współpracę biznesu i świata nauki. 

Wyniki

W festiwalu uczestniczyło dotychczas ponad 12 tys. osób. Laureaci konkursu E(x)plory dla młodych naukowców odnoszą sukcesy na konkursach międzynarodowych, promując przy tym polską naukę. W 2014 r. siedemnastoletnia laureatka E(x)plory zajęła 4. miejsce w prestiżowym konkursie naukowym dla młodzieży Intel ISEF w Stanach Zjednoczonych.

 

Program Enactus logo
WYPOWIEDŹ

Nasze Koło to około czterdziestu studentów różnych kierunków, a nawet różnych uczelni. Od wielu lat znaczna część naszej aktywności skoncentrowana jest na realizacji projektów społecznych.


Robert Sterniński, prezes Koła Naukowego Strateg w latach 2013-2014 i Piotr Wróbel, opiekun Koła Naukowego Strateg
uczestnicy programu ENACTUS Poland, laureaci konkursu grantowego „Odpowiedzialnie z LOTOSEM”
+Przeczytaj całą wypowiedź -Zamknij

Studenci są zatem wyczuleni na potrzeby społeczne w swoim otoczeniu. Z drugiej strony, nawet jeżeli wydaje nam się, że dostrzegamy problem wymagający rozwiązania, to zanim zaczniemy działać, staramy się dobrze zrozumieć sytuację osób dotkniętych problemem. Nierzadko zdarza się, że to, co wydaje się oczywiste z zewnątrz, od środka wygląda zupełnie inaczej.

Dobrym przykładem jest projekt „Daj odpadom drugą szansę!”. Nasze działania polegały na zbieraniu w szkołach butelek PET, a następnie ich przetworzeniu na 300 kołder i 300 poduszek, które trafiły do trójmiejskich noclegowni. Przed rozpoczęciem projektu konsultowaliśmy się z Urzędem Miejskim w Gdańsku oraz Zakładem Utylizacyjnym w Gdańsku, aby lepiej poznać wyzwania związane z promowaniem selektywnej zbiórki odpadów w społeczeństwie. Równolegle rozmawialiśmy z przedstawicielami Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, aby zrozumieć sytuację i rzeczywiste potrzeby osób bezdomnych.

Warto jeszcze podkreślić, iż w większości naszych projektów pozyskujemy wsparcie partnerów merytorycznych, najczęściej organizacji pozarządowych. Zdajemy sobie sprawę, że złożone problemy wymagają współpracy różnych podmiotów. Ważnym partnerem jest dla nas Grupa LOTOS, która w 2014 roku współfinansowała realizację projektu „Daj odpadom drugą szansę!”. Co więcej, pracownicy Spółki dzieląc się swoimi doświadczeniami i pomysłami, pomogli nam udoskonalić projekt.

Niesłychanie ważny jest dla nas dialog z beneficjentami i uczestnikami projektów. W szkołach opowiadaliśmy dzieciom o zaletach selektywnej zbiórki śmieci. Nasza akcja miała charakter konkursu, w który angażowały się całe rodziny, zbierając butelki PET. W ten sposób promowaliśmy postawy proekologiczne. W czasie gali kończącej projekt dzieci miały spotkanie z przedstawicielem Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, który opowiadał im o sytuacji osób bezdomnych.


Program ENACTUS Poland

Cel

W roku akademickim 2013/2014 Grupa LOTOS rozpoczęła współpracę przy programie ENACTUS Poland. ENACTUS jest międzynarodową organizacją, która zrzesza studentów, opiekunów naukowych oraz przedstawicieli biznesu. Studenci działający w ramach programu realizują projekty o charakterze biznesowym, wspierające rozwój społeczności lokalnych. Prowadzone przez nich działania odpowiadają na wyzwania ekonomiczne, ekologiczne i społeczne, a ich celem jest poprawa warunków oraz standardu życia grupy docelowej. Najlepsze projekty uczestniczą w polskim finale konkursu i mają szansę wystartować w światowych rozgrywkach. Studenci w prowadzonej przez siebie działalności sięgają po pomoc i radę opiekunów naukowych oraz menedżerów, reprezentantów biznesu, którzy pełnią role mentorów. 

Działania

W Polsce funkcjonuje obecnie 15 zespołów uczelnianych realizujących ok. 40 projektów w czasie roku akademickiego. W 2014 r. w polskim konkursie uczestniczyło blisko 60 jurorów i 200 studentów. 

W ramach współpracy ogłosiliśmy konkurs grantowy pod nazwą „Odpowiedzialnie z LOTOSEM”. Celem konkursu było wyłonienie najlepszych projektów realizowanych przez studentów polskich uczelni w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu, które będą wpisywać się w założenia Strategii społecznej odpowiedzialności Grupy Kapitałowej LOTOS. W 2014 r. nastąpiło rozstrzygnięcie I edycji konkursu oraz realizacja zwycięskiego projektu. Nasze zaangażowanie pozwoliło rozwinąć skrzydła studentom z Koła Naukowego Strateg z Uniwersytetu Gdańskiego, którzy w ramach przyznanego w konkursie grantu zrealizowali projekt Ekorywalizacja. Inna nazwa projektu to SLOW – Second Life Of Waste (Daj Odpadom Drugą Szansę!), a jego główne założenie to promowanie postaw proekologicznych wśród dzieci z gdańskich szkół podstawowych. Studenci zorganizowali dla nich lekcje i konkursy dotyczące segregowania i dalszego przetwarzania odpadów. Zebrany plastik i makulatura posłużyły do przetworzenia ich na wypełnienia do kołder, które studenci przekazali najbardziej potrzebującym osobom i organizacjom. Z zebranego plastiku udało się wyprodukować przeszło 200 kołder, które trafiły do gdańskich noclegowni. 

II edycja konkursu została ogłoszona w listopadzie 2014 r. Jury konkursowe przyznało grant o łącznej wartości 10 000 zł ex aequo dwóm organizacjom studenckim: Grupie ENACTUS Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie na realizację projektu Aphasia oraz ENACTUS Uniwersytetu Gdańskiego, którzy przygotowali międzysektorowy projekt „Meble od Nowa”.

Dobra praktyka

Warszawskie koło studentów SGGW tematem swojego projektu w ramach konkursu grantowego „Odpowiedzialnie z LOTOSEM” uczyniło afazję, a odbiorcami afatyków oraz ich najbliższe otoczenie. Afazja to utrata uprzednio nabytej umiejętności mówienia i/lub upośledzenie rozumienia języka, czytania i pisania, będąca najczęściej skutkiem udaru mózgu. Największą barierą osób cierpiących na afazję jest brak możliwości komunikowania się ze światem zewnętrznym. W tym celu studenci stworzyli prototyp aplikacji, która pozwoli afatykowi komunikować się za pomocą prostych symboli i znaków. Program pozwala na tworzenie prostych notatek, a następnie udostępnianie ich na specjalnej, okrojonej wersji Facebook’a. Aplikacja będzie darmowa i będzie można ją pobrać w oficjalnych sklepach mobilnych na wszystkie platformy. Ponadto projekt zakłada budowę i promocję wielojęzycznej strony internetowej, która będzie podwaliną wiedzy dla rodzin i najbliższych afatyków. Tylko w Polsce ok. 50 tys. osób każdego roku doznaje wylewu, z czego jedna trzecia cierpi na afazję. 

Drugi, wybrany przez Grupę LOTOS projekt konkursowy należy do studentów zrzeszonych w kole ENACTUS Uniwersytet Gdański. Łączy on aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, recykling tworzyw sztucznych oraz zużytych mebli z edukacją najmłodszych mieszkańców Pomorza w zakresie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Studenci nawiązali kontakt z koordynatorami projektu „Osiedle Sitowie”, który jest realizowany przez MOPR w Gdańsku przy współpracy Grupy LOTOS. Jego celem jest aktywizacja zawodowa i społeczna kilku grup społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym: osób z zaburzeniami psychicznymi, samotne matki z dziećmi oraz trudną młodzież. Aby zwiększyć aktywizację zawodową mieszkańców „Osiedla Sitowie”, studenci zaplanowali długofalowe działanie polegające na stworzeniu pracowni renowacji starych mebli oraz tworzenia nowych pod okiem doświadczonego fachowca oraz kreatywnych studentów z gdańskiej ASP. Ponadto uczestnicy projektu z dostarczonych produktów recyklingowych będą wytwarzać materiały odblaskowe zwiększające bezpieczeństwo najmłodszych na drogach. Odblaski zostaną przekazane szkołom znajdującym się w mniejszych gminach i miejscowościach Pomorza.

Forum Inicjowania Rozwoju - logo

Forum Inicjowania Rozwoju

Cel

W 2014 r. kontynuowaliśmy współpracę w zakresie Forum Inicjowania Rozwoju (FIR), które wspiera rozwój regionu pomorskiego, gdzie zlokalizowana jest działalność przeważającej części spółek Grupy Kapitałowej LOTOS. FIR to inicjatywa zrodzona z doświadczeń oraz zapotrzebowania przedstawicieli trzech sektorów: samorządu, biznesu i organizacji pozarządowych. Celem jest efektywny rozwój społeczny i gospodarczy regionu, polegający na realizacji projektów międzysektorowych. Elementem spajającym wszystkie działania podejmowane w ramach inicjatywy jest konferencja organizowana raz w roku. 

W 2014 r. uruchomiony został konkurs grantowy – Fundusz Inicjowania Rozwoju. Ideą Funduszu jest wspieranie projektów międzysektorowych, które odpowiadają na faktyczne potrzeby regionu i tym samym mają szansę przyczynić się do jego rozwoju. Współpraca z Fundacją Inicjowania Rozwoju przy Forum Inicjowania Rozwoju przy Funduszu Grantowym będącym częścią programu zaowocowała przyznaniem łącznie kwoty 140 000 zł na realizację projektów międzysektorowych. Trzech z pięciu grantobiorców to przedsiębiorstwa społeczne, które zatrudniają osoby wykluczone.

Działania

FIR jest przedsięwzięciem długofalowym, realizowanym z powodzeniem od 2011 r. Kluczowe efekty osiągnięte w ramach programu to partnerstwo międzysektorowe skupiające ok. 20 podmiotów, które reprezentuje Rada Programowa zrzeszająca przedstawicieli NGO, biznesu i instytucji publicznych; 3 konferencje poświęcone współpracy międzysektorowej, (edycja 2014 zgromadziła 300 uczestników), kilkanaście partnerstw międzypodmiotowych. 

50 projektów, które zostały złożone w ramach Konkursu Grantowego FIR w 2014 r. są dowodem na to, że aktywność społeczna i współpraca międzysektorowa w naszym województwie rozwija się. Udział Grupy LOTOS zgodnie z ideą międzysektorowości polegał nie tylko na wsparciu finansowym, ale przede wszystkim na wsparciu merytorycznym na etapie trwania konkursu, w tym podczas oceny wniosków.

Dobra praktyka

Fundusz Inicjowania Rozwoju, którego inauguracja odbyła się w październiku 2014 r., skierowany jest do partnerstw międzysektorowych, czyli przedstawicieli biznesu, instytucji publicznych i organizacji pozarządowych. Liderem partnerstwa i jednocześnie wnioskodawcą musiał być podmiot z sektora pozarządowego. Nagrodą było pozyskanie na realizację projektu środków w kwocie do 25 tys. zł. Kapituła Funduszu postanowiła przekazać Granty FIR następującym podmiotom: Spółdzielnia Socjalna „Dalba” z Pucka, Fundacja Mamy z Morza z Gdyni, Pomorski Inkubator Przedsiębiorczości z Kościerzyny, Stowarzyszenie Grupa Kolarska Starogard Gdański oraz Spółdzielnia Socjalna Kooperacja z Sopotu. 

Oznacza to, że dzięki wsparciu Funduszu Inicjowania Rozwoju w 2015 r. zrealizowane zostaną niezwykle interesujące i ważne z punktu widzenia wspólnot lokalnych, jak i całego województwa pomorskiego inicjatywy międzysektorowe. Dzięki Funduszowi odbędzie się w kolejna edycja Maratonu MTB Kociewskim Szlakiem, który jest unikatowym przedsięwzięciem z obszaru sportu, turystyki i dziedzictwa kulturowego. Fundusz zasili także działania na rzecz młodych rodziców pod nazwą Pomorskie Kluby Rodziców, które pojawią się dzięki temu na terenach wcześniej niedostępnych dla inicjatorów pomysłu - w Pucku, Kartuzach i Kościerzynie. Kapituła uznała wsparcie inicjatywy za szczególnie istotne w kontekście wyzwań demograficznych, jakie stoją przed naszym regionem. Kapituła FIR uznała także, że Fundusz zasili inicjatywy z obszaru przedsiębiorczości oraz aktywizacji zawodowej i społecznej. Projekty, które w szczególnie ciekawy i efektywny sposób mają szansę zmierzyć się z tymi wyzwaniami to „Kaszubska Akademia Przedsiębiorczości”, w ramach której partnerzy międzysektorowo będą starali się rozwijać ducha przedsiębiorczości na Kaszubach. Natomiast na wyjątkowe uznanie zasłużyły dwa projekty mające na celu aktywizację społeczną i zawodową osób długotrwale bezrobotnych oraz osób z niepełnosprawnościami. To: „Luk Luk Sklep Charytatywny” oraz „Browar Spółdzielczy - kooperatywa, która warzy więcej”.

Odpowiedzialność w łańcuchu dostaw

Zarządzanie łańcuchem dostaw w Grupie LOTOS oznacza koordynację zakupu surowców i komponentów do produkcji, planowania produkcji oraz operacji logistycznych związanych z dostawami surowców oraz dystrybucją produktów. Wspomniane procesy biznesowe tworzą podstawę łańcucha wartości przedsiębiorstwa. Grupa LOTOS kieruje się filozofią zintegrowanego zarządzania łańcuchem dostaw. Filozofia ta jest realizowana w taki sposób, aby przy dążeniu do maksymalizacji zintegrowanych efektów ekonomicznych z działalności operacyjnej, możliwie maksymalnie uwzględniać oczekiwania wszystkich interesariuszy.

Łańcuch dostaw stanowi międzynarodowe środowisko współpracy pomiędzy dostawcami, Grupą LOTOS oraz odbiorcami jej produktów. Ze względu na dużą skalę działalności nasza sieć powiązań z dostawcami oraz klientami jest złożona i obejmuje wiele aspektów współpracy zarówno na poziomie operacyjnym, jak i w przypadku wybranych partnerów także na poziomie strategicznym. Grupa LOTOS kieruje się w istotnym stopniu pozycją rynkową oraz stosowaniem w praktyce zasad społecznej odpowiedzialności biznesu przez partnerów, z którymi decyduje się na długoterminową współpracę biznesową. Wielu naszych kooperantów to międzynarodowe koncerny naftowe będące branżowymi prekursorami we wdrażaniu zasad społecznej odpowiedzialności oraz etyki biznesu.

Jako pionowo zintegrowany koncern naftowy podejmujemy aktywne działania, aby kontrolować w ramach własnej grupy kapitałowej przepływ surowców, produktów, informacji oraz środków finansowych od momentu wydobycia surowca, poprzez produkcję i dystrybucję, aż do momentu konsumpcji wyrobu gotowego przez użytkownika końcowego. Zwiększanie pionowej integracji jest realizowane m.in. przez dążenie do osiągnięcia kluczowych celów strategicznych i umacniania pozycji zarówno w segmencie wydobywczym, jak i w rynku detalicznym paliw. Pozwala to w coraz większym stopniu zapewniać jednolicie wysokie standardy społecznej odpowiedzialności biznesu na każdym istotnym etapie łańcucha dostaw.
 
Rozumiemy znaczenie współpracy z lokalną bazą dostawców oraz dążymy do korzystania z oferty kooperacji z przedsiębiorstwami spełniającymi oczekiwane przez nas kompetencje oraz standardy współpracy. Na przykład dążąc do minimalizacji negatywnego wpływu wykorzystywania paliw kopalnych w transporcie, stosujemy w produkcji paliw biokomponenty (bioetanol oraz FAME) pochodzące w 72% od dostawców krajowych.

Stosujemy najwyższe normy jakościowe i bezpieczeństwa. Dostawcom, również z lokalnego otoczenia, realizującym prace na terenie naszych instalacji produkcyjnych, przekazujemy standardy techniczne wykonywania robót, które precyzują technologię wykonawstwa. Pracownicy tych firm cyklicznie i obowiązkowo są szkoleni także z zakresu zasad bezpieczeństwa. Nasi kontrahenci zapraszani są ponadto na spotkania, podczas których dowiadują się o standardach i wartościach, którymi się kierujemy oraz o obowiązujących w Grupie Kapitałowej LOTOS zasadach postępowania. (zobacz więcej)

Przykładem takich działań były w 2014 r. spotkania ze średnimi i małymi przedsiębiorcami w Parkach Naukowo-Technologicznych Pomorza, przy których często działają tzw. Start-up’y. Spotkania te miały na celu pokazanie, że jako największa firma w regionie jesteśmy otwarci na współdziałanie z firmami o mniejszym potencjale, a nasze relacje budujemy w sposób partnerski. Dodatkowo dzielimy się dobrymi praktykami oraz informacjami podczas postępowań wyboru kontrahenta i bieżących kontaktów handlowych.  

W 2014 r. konsekwentnie rozszerzaliśmy zakres swojej działalności m.in. poprzez dynamiczny rozwój sieci stacji paliw LOTOS, kreując w ten sposób zapotrzebowanie na nowe miejsca pracy. Rozwój sieci realizowany był poprzez budowę nowych stacji, jak i przejmowanie stacji paliw już działających na rynku. Przejmując istniejące obiekty, odpowiedzialna za rozwój sieci spółka LOTOS Paliwa znacznie rozszerza zakres ich działalności, w tym m.in. poprzez oferowanie dodatkowych usług, wprowadzając nowoczesne metody zarządzania oraz podnosząc jakość obsługi klienta. Wszystkie te działania znajdują swoje odzwierciedlenie we wzroście zatrudnienia na tych stacjach, co jest szczególnie istotne w regionach dotkniętych problemem bezrobocia.

Na stacjach własnych pracownicy są zatrudniani przez Ajenta, z którym LOTOS Paliwa ma podpisaną umowę na zarządzanie stacją, a na stacjach partnerskich pracownicy są zatrudniani przez Partnera prowadzącego stację. Na stacjach istniejących, jak i stacjach nowo włączanych, zatrudnieni pracownicy przechodzą cykl szkoleń podnoszących ich kwalifikacje.

Od 4 lat rozwijana jest także sieć stacji segmentu ekonomicznego, oferującego korzystniejsze ceny paliw. W 2014 r. włączono do niej 17 kolejnych stacji. Łącznie od 2011 r. uruchomiliśmy 169 stacji LOTOS Optima zarówno własnych, jak i stacji w systemie Partnerstwa Handlowego. Na stacjach tych zatrudnionych jest około 1.440 osób.

Tak znaczny rozwój sieci wpływa również na wzrost popytu na usługi związane z prowadzonymi przez nas w kraju pracami ogólnobudowlanymi.

Zarówno uwarunkowania prawne, jak i proceduralne, w tym zasada równego traktowania podmiotów gospodarczych, powodują, że o wyborze dostawcy decyduje przede wszystkim profil prowadzonej działalności, potencjał wykonawczy, posiadana wiedza i doświadczenie, czas realizacji przedmiotu zamówienia oraz ceny oferowane przez dostawców. Zgodnie z polskim prawem preferencje w wyborze lokalnych dostawców, przez których rozumiemy kontrahentów mających siedzibę w województwach, w których znajdują się główne lokalizacje Grupy Kapitałowej LOTOS z województwem pomorskim na czele, nie mogą mieć wprost zastosowania. Lokalni dostawcy, którzy przystępują do Procesów Wyboru Kontrahenta oraz konkursów ofert przystępują na równi z innymi oferentami. Prowadzimy jednak stałą analizę rynku, w tym i lokalnego, efektem czego jest zapraszanie i wybieranie do współpracy lokalnych dostawców. Na podstawie wykonanej pracy na naszą rzecz dokonujemy ich oceny, w wyniku której powstaje lista kwalifikowanych dostawców towarów i usług spełniających nasze wymagania.

W Grupie LOTOS kontraktacja towarów i usług obejmuje swym zakresem wszystkich dostawców, w tym lokalną gospodarkę obejmującą województwo pomorskie. Zakupy dokonane u lokalnych  dostawców  stanowiły w 2014 r.  4,69 % ogółu zamówień, w tym zakupy od jednostek powiązanych z terenu województwa stanowiły 58,42% zakupów od jednostek powiązanych ogółem. Należy podkreślić jednocześnie, że produkty, które stanowią podstawę działalności koncernu i największy udział wartościowy w jego zakupach (94%), są niedostępne na rynku lokalnym rozumianym jako teren województwa (ropa i produkty ropopochodne, specjalistyczne urządzenia). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku działalności takich spółek segmentu handlowego, jak LOTOS Asfalt, LOTOS Oil, czy LOTOS Kolej (w przypadku taboru kolejowego), czy poszukiwawczo-wydobywczego, jak LOTOS Petrobaltic. Spółki te pozyskują z rynku lokalnego produkty i usługi inne niż strategiczne.

Udział przedsiębiorczości lokalnej województwa pomorskiego w zakupach w 2014 r. (%)
Grupa LOTOS (główna lokalizacja)
Jednostki pozostałe 1,40
Jednostki powiązane 58,42
Razem 4,69
LOTOS Kolej (główna lokalizacja) 13,00
LOTOS Petrobaltic  42,00

* Dane pozyskiwane z systemu SAP od 2014 r.

W sprawie zakupu mediów energetycznych takich, jak energia elektryczna i gaz, podstawowym czynnikiem, który ma wpływ na wybór dostawców, są korzystne warunki handlowe. Warto zwrócić uwagę, iż istotną kwotę stanowi tu zakup energii elektrycznej, w tym wypadku jest ona dostarczana do Grupy LOTOS w 100% poprzez spółkę Energa Obrót z lokalizacją w województwie pomorskim, zaś zakup gazu, związany ze spółką PGNiG obejmował w 100% województwo mazowieckie.

Z uwagi na specyfikę działalności dostawcy spółek LOTOS Asfalt i LOTOS Oil to firmy mające siedziby na terenie całej Polski lub Unii Europejskiej.

W przypadku spółki LOTOS Paliwa zakup 100% sprzedawanych przez nią paliw ma miejsce w Grupie LOTOS, z czego zdecydowana większość pochodzi z produkcji krajowej rafinerii w Gdańsku. Transport kolejowy paliw jest realizowany w 100% przez spółkę LOTOS Kolej z siedzibą w Gdańsku. Natomiast transport drogowy paliw jest w 100% realizowany przez podmioty zewnętrzne. W przypadku transportu paliw na stacje sieci LOTOS współpraca jest podejmowana z dużymi podmiotami o zasięgu krajowym (wyspecjalizowanymi w zaopatrzeniu sieci stacji benzynowych). W przypadku transportu paliw do odbiorców hurtowych LOTOS Paliwa współpracuje także z lokalnymi dostawcami usług transportowych z uwagi na ich znajomość regionu i lokalnych warunków przewozowych. Taka współpraca została podjęta w województwach: dolnośląskim, podkarpackim, pomorskim, zachodniopomorskim oraz warmińsko-mazurskim, gdzie w całości jest realizowana przez firmy lokalne.

Prowadzimy działalność biznesową w otoczeniu, w którym obowiązuje system prawny regulujący kwestie praw człowieka. Utrzymujemy relacje z kontrahentami, którzy działają legalnie i są zobowiązani do przestrzegania regulacji prawnych, w tym również w zakresie praw człowieka, a wśród nich również praw pracownika. Za istotne uznajemy umowy, które spełniają jedną z poniższych przesłanek:

  • współpraca z kontrahentem ma charakter długofalowy,
  • z podpisaną umową wiążą się dodatkowe ryzyka, np. dostęp do wrażliwych danych, 
  • wartość kontraktu zależna od danej kategorii zakupowej,
  • umowa dotyczy istotnego dla firmy obszaru.

W 2014 r. dążyliśmy do tego, aby wszystkie umowy zawierane z naszymi dostawcami zawierały zapisy gwarantujące odpowiednie przestrzeganie przepisów prawa i najwyższych standardów w tym zakresie. Spółka dokonała również zmian w swoich wewnętrznych przepisach, wprowadzając klauzulę umożliwiającą audyt kontrahentów pod tym względem. Przepisy te zostały również rekomendowane wszystkim spółkom w grupie kapitałowej. 

Z uwagi na priorytetowe traktowanie przez nas zagadnień dotyczących bezpieczeństwa pracy, ochrony p.poż. oraz bezpieczeństwa fizycznego, w umowach zawieranych z dostawcami zamieszczane są obligatoryjne klauzule dotyczące przestrzegania przepisów dotyczących tych zagadnień. W przeprowadzanych Procesach Wyboru Kontrahenta wymagamy od kontrahentów dokumentów poświadczających m.in. opłacanie składek ZUS za zatrudnianych pracowników. Wymagania te zostały w 2014 r. spełnione przez wszystkich kontrahentów, których realizacja kontraktów odbywa się na terenie naszych głównych zakładów produkcyjnych.

W 2014 r. przeprowadziliśmy 18 audytów u naszych dostawców. Każdy z nich zakończył się przekazaniem raportu, który zawierał również nasze ewentualne uwagi w tym zakresie.  W wyniku przeprowadzonych audytów, zauważone uchybienia w zakresie ochrony praw człowieka nie miały charakteru rażącego. Wszystkie uwagi zostały przekazane kontrahentom wraz z rekomendacjami.

Grupa LOTOS planuje w 2015 r. zwiększyć liczbę przeprowadzanych audytów dostawców. Służy temu m.in. obligatoryjna klauzula zawierana w podpisywanych przez nas umowach. (zobacz więcej)

WYPOWIEDŹ

Działalność biznesowa Grupy Kapitałowej LOTOS jest nierozerwalnie związana z jej kontrahentami. Traktujemy naszych kontrahentów jako równorzędnych partnerów.


Halina Stasiewicz
Dyrektor Biura Zarządzania Procesami Grupy LOTOS
+Przeczytaj całą wypowiedź -Zamknij

Chcemy, by wartości, które są dla nas istotne, takie jak wzajemny szacunek i zrozumienie zarówno potrzeb, jak i celów biznesowych, wzajemne wsparcie zwłaszcza w momencie pogorszenia koniunktury, wartości etyczne, w tym zachowanie zasad uczciwej konkurencji oraz przestrzeganie praw człowieka, były również priorytetem dla firm z nami współpracujących. 

Nie mniej istotnym elementem jest spełnienie przez kontrahenta naszych wymagań jakościowych. Naszym celem jest też zapewnienie i propagowanie bezpieczeństwa pracy oraz ochrony środowiska. Już na etapie zapytania ofertowego przekazujemy kontrahentom nasze wymagania, tym samym budując dobre praktyki na rynku. Chcemy współpracować tylko z tymi podmiotami, które dokładają odpowiedniej staranności w przestrzeganiu przyjętych zasad postępowania. Sami sobie w tych obszarach stawiamy poprzeczkę bardzo wysoko. Chcemy, aby również nasi kontrahenci mieli w tym swój udział, dlatego na bieżąco monitorujemy podmioty wykonujące prace zlecone na terenie naszej firmy. 

Propagujemy bezpieczny sposób wykonania pracy, stąd też odpowiednie klauzule w zakresie spełnienia przepisów wewnętrznych Spółki znajdują się w umowach zawieranych z kontrahentami. O naszych wymaganiach informujemy klientów w sposób otwarty, udostępniamy kontrahentom nasze wymagania poprzez portal Wymagania Grupy LOTOS dla kontrahentów. Staramy się, aby te wymagania poprzez ich publikację oraz prowadzone przez nas dla naszych kontrahentów szkolenia z tego zakresu, były popularyzowane, a przede wszystkim przestrzegane, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poziomu bezpieczeństwa i poprawy oddziaływania na środowisko. Chcemy być propagatorem i promotorem dobrych, sprawdzonych już u nas praktyk. Istotnym narzędziem wykorzystywanym w tym celu są audity, poprzez ich realizację oceniamy naszych dostawców, wskazujemy obszary do doskonalenia, uzgadniamy z kontrahentami konieczne do wykonania prace. Wspieramy ich w tych działaniach. Praktyka ta wywiera wpływ na rynek lokalny i buduje prawidłowe zachowania w naszym łańcuchu dostaw.


Marka społecznie zaangażowana

Budowa wizerunku i siły marki LOTOS jest jednym z priorytetów Grupy LOTOS. Naszym celem jest wzrost wartości marki LOTOS poprzez budowę jej wizerunku jako: 

  • marki opartej na kluczowych wartościach: nowoczesności, rozwoju i partnerstwie,
  • marki działającej w skali międzynarodowej,
  • marki wysokiej jakości produktów,
  • marki odpowiedzialnej społecznie.

Prowadzone działania mają na celu wzrost świadomości marki w opinii społecznej oraz pozycjonowanie Grupy LOTOS, jako firmy profesjonalnie zarządzanej, stawiającej na jakość i innowacyjność, ekologię oraz bezpieczeństwo. Osiągnięciu zakładanego celu służy m.in. długofalowe zaangażowanie sponsoringowe Spółki. (zobacz więcej)

Zgodnie z zasadami sponsoringu w Grupie LOTOS i jej spółkach zależnych współpraca na warunkach sponsoringu z beneficjentami odbywa się przede wszystkim w powiatach i województwach, gdzie zlokalizowane są siedziby i prowadzona jest działalność spółek Grupy Kapitałowej LOTOS. Współpraca taka może być prowadzona także za granicą na terenie oddziaływania grupy kapitałowej lub jej kluczowych partnerów społecznych i biznesowych.

Sponsoring kultury i działań społecznych

Angażujemy się w inicjatywy najważniejsze dla społeczności i regionów, na terenie których zlokalizowane są podmioty Grupy Kapitałowej LOTOS, tj. w regionie pomorskim, powiecie jasielskim i powiecie bielskim.  Wydarzenia te często wykraczają swym oddziaływaniem poza dany region. Podstawowym kryterium naszego zaangażowania w sponsorowanie kultury jest społeczny, artystyczny i promocyjny wymiar wspieranych działań. 

Większość zrealizowanych w 2014 r. wydarzeń kulturalnych stanowiło kontynuację współpracy sponsorskiej z lat poprzednich. To dawało gwarancję skutecznej i konsekwentnej realizacji zakładanych celów oraz pozwalało wzmocnić i utrwalić przekaz promocyjny adresowany do konkretnych, kluczowych dla rozwoju koncernu grup interesariuszy.

Podejmowane przez nas działania przyczyniają się do budowania i wzmacniania wizerunku LOTOSU, jako firmy społecznie zaangażowanej, inwestującej w przyszłość i relacje z otoczeniem społecznym. Sponsorowanie kultury i sztuki oraz prowadzenie działań społecznych i ekologicznych związane jest z realizacją Strategii społecznej odpowiedzialności Grupy Kapitałowej LOTOS. Jednym z głównych jej celów jest dążenie, poprzez podejmowanie działań przyczyniających się do trwałego rozwiązywania problemów społecznych i środowiskowych, do integracji z otoczeniem lokalnym, w tym zapewnienie jego przychylności oraz wzmocnienia reputacji przedsiębiorstwa społecznie zaangażowanego.

Nasza działalność społeczna i ekologiczna koncentruje się na trzech kluczowych obszarach określonych w strategii społecznej odpowiedzialności, tj.:

  • ochronie środowiska i ekologii ze szczególnym uwzględnieniem ochrony walorów przyrodniczych Morza Bałtyckiego oraz terenów sąsiadujących z naszymi zakładami,
  • bezpieczeństwie w ruchu drogowym,
  • wyrównywaniu różnic społecznych poprzez działania na rzecz dzieci i młodzieży narażonej na wykluczenie.

W 2014 r. w Grupie Kapitałowej LOTOS zrealizowanych zostało łącznie 29 projektów z zakresu sponsoringu kultury i sztuki. Do najważniejszych inicjatyw w regionie pomorskim, a przede wszystkim w Gdańsku, Sopocie i Gdyni zaliczamy: współpracę w charakterze Partnera Strategicznego Opery Bałtyckiej oraz Nadbałtyckiego Centrum Kultury w Gdańsku, Festiwal Solidarity of Arts, Zjazd Gdańszczan, Siesta Festival, Sopot ulica Artystów, Festiwal Polskiego Radia i Telewizji Polskiej „Dwa Teatry”, „Cuda Wianki – Lato zaczyna się w Gdyni”.

Najważniejsze inicjatywy z zakresu sponsoringu kultury zrealizowane w regionie południowym to: LOTOS Jazz Festival – Bielska Zadymka Jazzowa, Dni Jasła, Dni Czechowic-Dziedzic, Jesienne spotkania z Teatrem, Międzynarodowe Obchody Święta Kultury Łemkowskiej „Łemkowska Watra”.

Ponadto, w 2014 r. Grupa LOTOS we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza realizowała projekt pn.  „I, CULTURE Orchestra”. To zespół wybitnie uzdolnionych młodych muzyków z Polski i krajów Partnerstwa Wschodniego. Projekt stworzony został w 2011 r. i od samego początku skupia się na kulturze jako medium do pogłębiania relacji między Unią Europejską, a krajami Partnerstwa Wschodniego. Dodatkowo w grupie kapitałowej wspierane są aktywności z zakresu sponsoringu kultury realizowane na Litwie przez spółkę LOTOS Petrobaltic.

Sponsoring sportu

W odbiorze otoczenia zewnętrznego konsekwentny sponsoring sportu oraz projektów i wydarzeń społeczno-sportowych udowadnia zrozumienie i zaangażowanie firmy w różne dziedziny życia, nie tylko sportowego. Założeniem tej aktywności jest przenoszenie wartości i plasowanie koncernu w zestawieniu z dynamiką, akcją, rozwojem, zwycięstwem, a więc aspektami związanymi z marką. Efektem takiej strategii jest uwiarygodnienie cech produktów, znacząco bardziej wymierne niż tradycyjne formy reklamy. Bardzo istotne dla marki i jej postrzegania jest budowanie poczucia empatii i bliskości, prezentacja firmy, która rozwija swój biznes w sposób odpowiedzialny, stawiając człowieka w centrum zainteresowania. 

Poprzez swoją aktywność sponsoringową, w myśl idei CSR, upowszechniamy rozwój sportu i zdrowia, pasji sportowych, czy edukację sportową młodego pokolenia. W kontekście komercyjnym, dzięki silnemu efektowi medialnem,u uzyskujemy korzyści na poziomie finansowym (np. poprzez ekwiwalent reklamowy).

Prowadzone przez Grupę LOTOS działania w dziedzinie sponsoringu sportowego służą eksponowaniu misji i wartości koncernu oraz wzmocnieniu jakościowych konotacji marek produktowych. Działalność w tym obszarze skupiona jest na sponsorowaniu sportów, które utożsamiają wartości istotne dla rynkowego i społecznego pozycjonowania marki LOTOS.

Aktywność sponsoringowa, prowadzona za pośrednictwem sportu, jest zgodna z kierunkami Strategii marki LOTOS i Strategii Społecznej Odpowiedzialności Grupy Kapitałowej LOTOS. Tym samym wpisuje się w całokształt działań komunikacyjnych i promocyjnych podejmowanych przez Spółkę.

W 2014 r. kontynuowaliśmy budowę i rozwój wizerunku marki LOTOS przez współpracę sponsoringową w sporcie kwalifikowanym i amatorskim, a także angażowaliśmy się w projekty o charakterze społeczno-sportowym. Byliśmy również obecni na najważniejszych wydarzeniach sportowych rozgrywanych w Polsce, Europie i na świecie. W porównaniu do 2013 r. nasza aktywność w sponsoringu sportu zmniejszyła z 27 do 25 projektów, a aktywności sponsoringowe zostały podzielone na następujące obszary:

  • Rajdy samochodowe – kontynuacja części projektów z zakresu sportów motorowych, przede wszystkim w oparciu o współpracę z Robertem Kubicą, którego LOTOS był Oficjalnym Partnerem w ramach Mistrzostw Świata (WRC). Kolejny projekt rajdowy to LOTOS Rally Team, w którego składzie wystąpił Kajetan Kajetanowicz, startujący w Mistrzostwach Europy (ERC). Obok wspierania kierowców rajdowych byliśmy sponsorami największej imprezy motoryzacyjnej w Polsce „71. LOTOS Rajd Polski” - eliminacji Rajdowych Samochodowych Mistrzostw Świata, a także Rajdowych Samochodowych Mistrzostw Polski i Rajdu Barbórki.
  • Projekty sportowe o charakterze ogólnopolskim i regionalnym – podobnie jak w latach ubiegłych realizowaliśmy projekty związane z zaangażowaniem w piłkę nożną przy współpracy z Lechią Gdańsk oraz piłkę siatkową i koszykówkę wspólnie z LOTOS Trefl Gdańsk i Trefl Sopot. Byliśmy też Generalnym sponsorem Polskiego Narciarstwa, największej imprezy kolarskiej Tour de Pologne, Polskiego Związku Rugby i turniejów golfowych. W ramach projektów lokalnych wspieraliśmy m.in. Międzynarodowy Festiwal Tańca LOTOS Baltic Cup, Sopocki Klub Lekkoatletyczny, Memoriał Małgorzaty Dydek i Bieg Świętego Dominika.
  • Szkolenie dzieci i młodzieży – jako spółka społecznie zaangażowana, kontynuowaliśmy współpracę przy projektach o charakterze społeczno-sportowym, skierowanych do dzieci i młodzieży. Dotyczy to przede wszystkim: piłki nożnej - projekt „Biało-zielona przyszłość z LOTOSEM”, realizowany wspólnie z Akademią Piłkarską Lechia Gdańsk; sportów zimowych, poprzez Narodowy Projekt Rozwoju Skoków Narciarskich "Szukamy Następców Mistrza" realizowany współnie z Polskim Związkiem Narciarskim; koszykówki, w ramach projektu „Gdyńskie Talenty Koszykówki”; mini żużla w GKŻ Wybrzeże oraz Gdańskiego Klubu Żeglarskiego.

W działaniach sponsoringowych przestrzegamy standardów określonych w dobrowolnych kodeksach postępowania opracowanych m.in. przez organizacje zrzeszające przedsiębiorców, których jesteśmy członkiem. Jakość naszej komunikacji z rynkiem podlega także normom postępowania określonym w Kodeksie etyki Grupy Kapitałowej LOTOS.  Nie angażujemy się w wydarzenia, które mogłyby narazić na uszczerbek obiekty o znaczeniu historycznym lub artystycznym, jak również w wydarzenia, które mogłyby mieć negatywny wpływ na środowisko. Wszystkie działania realizowane są bez używania treści dyskryminujących i kontrowersyjnych, mogących obrażać grupy społeczne lub nadużywać zaufanie odbiorców oraz bez negatywnych emocji.  

Korporacyjne zasady postępowania w komunikacji marketingowej obowiązują w Grupie LOTOS oraz w tych spółkach handlowych grupy kapitałowej, które z racji charakteru działalności kierują komunikację swoich produktów i usług do szerszych grup społeczeństwa.

Zobacz także: